DANI BASE I "KUMPJERA" 2007

Dani base i "kumpjera" " Krnja Jela i Smoljana bijela, Ta dva sela imaju kumpjera..." Autor: S. Mrđa, oktobar 2007 U Smoljani je 12-13.oktobra 2007.godine održana prva , tradicionalna ,kulturno-turistička manifestacija „Dani base i kumpjera“. S obzirom na bogatstvo ,bolje reći siromaštvo sličnih manifestacija u bližem nam zavičaju ,značaj pomenute manifestacije je veoma velik. Zahvaljujući grupi organizatora iz Smoljane ,ali i par njih koji ne žive u Smoljani ali ih vežu korjeni za rodni kraj ,organizacija je bila skoro savršena . Skupio se veliki broj Smoljanskih domaćina i domaćica ,i na improvizovanim štandovima su izložili ne samo ova dva glavna proizvoda po kojima je Smoljana poznata nadaleko-basu i kumpjere, nego i ostale poljoprivredne i mliječne proizvode koje su stvorili i uzgojili vlastitim rukama na prirodan način po receptima svojih predaka .Bilo je tu i kupusa ,mrkve ,cvekle,sira ,rakije ,meda,voća domaćeg i šumskog ,ljekovitog bilja i ostalog što se moglo uzgojiti i napraviti vrijednim rukama domaćinskim na posnoj zemlji i oštroj klimi ili ubrati i sakupiti po nezagađenim proplancima Grmeč- planine. Bilo je tu i ručnih radova vrijednih Smoljanskih žena:čarapa ,naretaka,prsluka i toraba tkanih i ostalog ispletenog i otkanog za vrijeme dugih zima Smoljanskih, sad u ova vremena ,a dosta toga i u ona vremena, pa sačuvano ,iznijeto sa ono nešto sirotinje “onih dana „ pa pronijeto kroz Banjaluke, Dervente i ostale Vojvodine i ponovo vraćeno ovdje gdje je i nastalo. U takmičarskom dijelu programa stručni žiri je proglasio pobjednike u nekoliko kategorija . -Najveći krompir..............................Dragišić Milan -Najbolja basa...................................Branković Joka ....................................Branković Milja -Najbolja pomješa ............................Kerkez Brankica ..............................Dragišić Stoja -Najbolji kajmak...............................Mrđa Anđa -Najbolji tvrdi sir..............................Mirković Milja -Ostalo................................................Marjanović Rajko ................................................Branković Savka ................................................Stojanović Savo-Tutanj Bilo je kulturnog ,da ne kažem umjetničkog programa . U goste nam je došla vokalna grupa „Runolist“ iz komšijskog Drinića ,komšijske Republike Srpske.Bilo je pjesme i basiranja, i sa bine od pomenutog benda, ali bogami i iz publike ,jer su pjesmu prihvatili i gledaoci ,bio je tu Milorad Mrđa –Bas jedan od poznatijih Smoljanskih pjevača ,nekad i sam član prilično poznate grupe „Drvosječe“ koja je, u ona nekadašnja vremena ,snimila dvije kasete krajiških pjesama. „Rođeni smo kod Oštrelj planine“,“U mom selu kraj potoka“,“Aoj moja Draginjo“ ...e ko se toga ne sjeća.... Bilo je tu i KUD iz Drvara koje je oduševilo posjetioce sa svojim programom . I još nešto važno ,priredbu je svojim prisustvom uveličala i ekipa RTRS na čelu sa Slavišom Sabljićem reporterom ,ratnim i poratnim, inače komšijom iz susjednog Drvara ,da ne kažem „ zmajem Drvarskim“. A da je zmaj, u pravom smislu riječi ,pokazao je napravivši sjajnu emisiju iz ciklusa „Kapi zavičaja „ ispričavši priču o Smoljani u kratkim crtama ,a posebno o ovoj manifestaciji.Bilo je i priča o kumpjerima odakle su se sve sjemena donosila u Smoljanu, a i pokazano kako se pravi basa i odakle je ona možda došla nekad u Smoljanu.Tako je široki auditorijum širom Republike Srpske ,BiH i ostalih okolnih zemalja gdje dopire signal RTRS-a mogao vidjeti priču o Smoljani i „Danima base i kumpjera Za sve prisutne osim prigodnog kulturno-umjetničkog programa ,bilo je, Bogami, i za pojesti i popiti.Vrijedni organizatori su pripremili kuvani kupus i ispekli su polica ,jer priča o basi i kajmaku bez polica nebi bila kompletna . I na kraju je bilo i besplatnog piva ,tako da je manifestacija bila baš kako treba . Jos nesto ,dio manifestacije se desio i navece,pod svjetlosti reflektora , koji su ljetos postavljeni ispred škole tako da „obasjavaju“ košarkaški i teniski teren,s čim se malo koje selo može pohvaliti u ova vremena .A pored je i sportska dvorana ,tako da Smoljana ima čime podičiti i među većim i naprednijim selima u bližoj i daljoj okolini. A sad nešto o predmetima manifestacije ,da ne kažem basi i kumpjerima . KUMPJERI Kažu da kumpjeri potiču iz Južne Amerike,negdje sa Anda ,i da su brzo pošto je čika Kolumbo otkrio Ameriku (što mu mi Srbi nikad nećemo oprostiti) došli u Evropu. Sad koliko im je trebalo da dođu u ove naše krajeve nezna se, ali da su se tu dobro snašli –jesu.Biće da su u ovim našim Grmečkim i ostalim visinama ,našli sličnost sa svojim Andima i da su se tu dobro adaptirali.Vjerovatno su naši preci kad su dolazili u ove krajeve sa sobom donosili i krompir i on je bio uslov opstanka . Teško bi se opstalo u teškim vremenima (a malo ih je ovdje bilo da nisu bila takva ) da nije bilo krompira .Puno čeljadi i malo zemlje,nije bila obećavajuća kombinacija .Ali srećom krompir nije tražio puno,zemlja i klima su mu odgovarale,ako još ima malo đubra da se razbaca po zemlji prije oranja ,i da baš ne bude jaka suša i iščupaće se nekako iz oštre i duge Grmečke zime.Ko je imo više kumpjera mjenjo ih je za nešta drugo što mu je trebalo,kažu da su ovi „preko šume“ znali dogoniti kuruze za kumpjere ,jer kod njih s onu stranu Grmeča nije bio dobar i rađo ko na ovu našu.A kumpjeri se u Smoljani već vjekovima siju na isti prirodni način. Prvo se u proljeće rano „išćera“ đubar na njivu. Najčešće ovčiji,a može i ovaj drugi,razgne se i onda čim malo otopli ,najčešće tu negdje u drugoj polovini aprila ili kasnije sije se krompir.Krompir se uglavnom sije“ pod plug“ ,rjeđe „pod motiku“.A pod plug bi bilo da se odmah sije prilikom oranja pod svaku treću brazdu se“ pomeću“ krompiri.Najčešće se oralo konjima i drvenim plugom i to su obično radili muški članovi domaćinstva a pometali su žene i djeca .Kad se posije cijela njiva onda bi se poslije dan dva i podrljalo ,najčešće drvenom drljačom sa željeznim klinovima i sjetva bi bila gotova .Bilo je i sijanja pod motiku kad bi se njiva prvo uzorala i podrljala a onda motikom iskopali jarci u koje bi se pometo krompir, pa poslije isto motikom zagrnulo.U novija vremena se oralo i drljalo traktorom ,a poslije „špartalo“ manjim plugom i tako sijalo.Do ljeta bi se krompir jednom okopo i negdje pred kosidbu „zagrno“ ,motikom bi se prolazilo između redaka krompira i zemlja nagrtala uz krompir .To bi uglavnom bio sav rad do vađenja krompira ,kad se jos prije toga znala pokositi cima koja bi znala izrasti prilično visoko.A onda se u jesen vadio krompir,najčešće rogljama ,a moglo je i motikom i plugom „prevrtačom“.I tu je posao znao biti podjeljen na muške i ženske članove domaćinstva –muški su vadili, a žene i djeca kupili i trpali u vreće.Kad se izvadi znala se cijela njiva crveniti od krompira ,a ako rodi onda ga je baš znalo biti Mati mi je pričala da su oni znali dolje uz rijeku,u neka stara dobra vremena, posijati 8-9 vreća ,a naći preko 100 vreća i to samo onog krupnijeg, a onaj sitni je ostajao na njivi nije se ni kupio.Krompir se poslije toga za zimu spremao u trapove.Neko je imao trap u kući ,ispod neke sobe,a češće napolju.Trapovi bi se ozidali i dobro utoplili tako da krompir nije imao šanse da smrzne tokom duge i oštre zime. Kažu da su prvo bili smo crveni kumpjeri u Smoljani a tek kasnije su se pojvili bijeli.Prvo je narod sijao samo svoje sjeme, a kasnije su se mjenjali sa nekim iz sela da malo promjeni sjeme da budu bolji.Tako je doslo i do razmjen e sa drugim krajevima ,pa su se pojavili i Glamočki kumpjeri (a vele da su se tamo najbolje pokazali od svih ovih naših krajeva ) a kako ispriča u Sabljićevoj emisiji jedan sudionik donosilo se sjeme i iz Peulja kod Grahova(koje je nazalost većina Smoljanaca upoznala u neka ružna vremena) ,pa su zbog tog spominjanja tog mjesta vezano za kumpjere čitavu tu porodicu zavli „Peule“. Krompir se u Smoljani uzgajao potpuno prirodno bez ikakvih hemiskih dodataka ,vještačkog đubriva ili raznih hebricida ... Zlatice ,kao najopasnijeg nametljivca krompira ,doskora nije ni bilo kod nas ,a valjda nam se pojavila kad je sve polako krenulo dođavola ,i najvjerovatnije je donijeta sa nekim novim sjemenima krompira . A jela od krompira ... E tu bi se tek imalo o čemu pričati.Police ,kao neprelazna poslastica za dugih zimskih noći sa basom ili kajmakom ,a moglo je i samo sa soli ako vec nema ovoga drugoga .Mogle su i sa kiselim kupusom mada tu češće ide kuvani krompir ,skuvan onako neoguljen u kakvom velikom loncu pa poslije onako vruć oguljen.I on je mogo sa kajmakom ili basom i bez kupusa a najbolja je kombinacija kad sve to ima zajedno i kupus i police i kajmak i naravno pod kupusom slanine kuvane i još kakvog suvog mesa.Pa pita od krompira ,uprženi u „tevsiji“sa mesom ili čim drugim, pa do najnovih varijacija na temu u obliku pomfrita ili pirea... A tek kad ga nako baciš u vatru cijelog ,kod kakvog kotla rakiskog ili đe u polju kod blaga ... Pa kad uz to ima i lončić base... BASA Ona nam nije stigla iz Amerike,a možda je iz Rusije.U jednoj emisiji nekada davno sedamdesetih godina veoma popularnog putopisnog serijala „Karavan“,njegov autor Milan Kovačević reče da se basa proizvodi u takvom obliku samo u Lici i na Kavkazu.Tako je vjerovatno iz Like došla u naše krajeve. Povezanost Like i Krajine kroz istoriju bila je veoma intenzivna ,silne bune i ustanci protiv Turaka ,i njihove kasnije osvete uslovljavali su bježanje i sklanjanje naroda otuda vamo i obrnuto.A i dobar broj porodica koji danas naseljava ili je naseljavo Smoljanu i ostale krajeve okolo na svom putu iz Crne Gore,Kosova ,Dalmacije prije dolaska ovamo zadržavo se neko vrijeme u tim krajevima ,pa je tako i basa u nekoj varijanti došla ovamo i bogami tu i ostala . Prvo bi mogli reći nešto o tome kako se pravi basa. Basa se pravi ,što bi se stručno reklo ,od obranog mlijeka .Znači kad se krave pomuzu,prokuva se varenika i ohladi i sa nje se skine skorup –ona kora koja se gore uhvati i od njega se pravi kajmak.E to što ostane varenika poslije skidanja kajmaka se ugrije i od nje se pravi basa tako što se „zalije na suritku“.Znači sipa se u neku posudu u kojoj se nalazi suritka i basa se odvoji na vrh posude.To što ostane u posudi je suritka i ona se koristi za sledeće pravljenje base.Basa se pokupi nekim cjedilom i ocijedi i posoli pa se stavlja se u neki poseban sud .Nekada su to bili drveni sudovi kačice , a u novije vrijeme su ih zamjenile kante.E taj je sud moro biti probušen na dnu da se može polako cijediti.Tako je kajmak koji se skido sa prokuvanog mlijeka bio dosta masan i kaloričan ,a basa koja se pravila od onog mlijeka koje je sad bilo dosta manje masno bila je manje masna i dosta zdravija za jelo a kažu da je imala još medicinski korisnih stvari posebno za želudac .E sad postoji varijanta da se dobije nešto između base i kajmaka kad se u basu pomiješa onog pravog kajmaka i to se zove pomješa . Nekada u Smoljani dok je bilo više blaga, a bogami i više naroda ,i ishrana se uglavnom bazirala na domaćoj proizvedenoj hrani gdje su mliječni proizvodi igarli značajnu ulogu pravljenje base i ostalih prozvoda od mlijeka davan je veliki značaj. Za tu svrhu bile su posebne prostorije koje su se zvale stanić i tu je bilo ognjište na kome se u posebnom kotlu kuvala varenika i poslije razlijevala u drvene posude karlice sa koji se prvo skido kajmak, a poslije pravila basa.U staniću su stajale sve posude u kojima su se držali svi mliječni proizvodi:kačice,karlice i ostalo a bili su napavljeni sa strana drveni dolapi koji su bili zatvoreni da se ne prljaju, a bila je to preteča nekih kasnijih kredanaca, i li već čega sličnog.Za rad oko mlijeka u tad a brojnim domaćinstvima bile su zadužene planinke ,određen broj žena koji se bavio samo s tim ,a poslije određenog vremena bi ih mjenjale druge ,znači na smjenu. Neke porodice su blago izgonile ljeti u kolibe koje su se nalazile negdje gore više na Grmeču ,na Ogumači ili Risovači pa su s njima išle i planinke koje su gore muzle krave i ovce i pravile kajmak i basu.Kad spomenu ovce i od njih se moglo praviti kajmak i basa ali to baš nije bio čest slučaj kod nas ,a kažu da je taj ovčiji kajmak dosta masniji i tvrđi jer je ovčija varenika dosta gušća. Još jedna priča sa sajta www.grmec.com napisana u povodu prve manifestacije "Dani base i krompira" te već davne 2007.godine.Manifestacija je već postala tradicionalna, a nadamo se da će i ostati...